Mijn vader Enrico

 

Mijn vader is overleden toen ik 6 jaar oud was en mijn herinneringen aan hem zijn vaag en beperkt tot de periode waarin hij ziek was. Als klein kind besefte ik niet wat er aan de hand was, maar ik wist wel dat hij pijn had, veel pijn. Nog steeds denk ik aan hem. Ik had hem zo graag willen kennen. En toen ik jong was zijn hulp en raad willen hebben. Nu, na zoveel jaren, heb ik de behoefte om over hem te schrijven, Enrico was zijn naam. Het zijn episodes van zijn leven waarover ik ooit van oud dorpsgenoten en van mijn moeder gehoord heb. Maar het is geen vrolijk verhaal.

Hij is op 30 december 1912 in Innsbruck (Oostenrijk) geboren. Zijn moeder Elisa (op de foto samen met haar zus Maria), voor zover bekend is, werkte in Oostenrijk, samen met haar zussen, om het huisje dat zij samen met hun vader Pietro in Marter (een dorp in Valsugana – Trentino) hadden gekocht, te kunnen betalen. In die tijd hoorde die streek ook bij Oostenrijk.

De kleine Enrico had wel een vader, maar officieel was de vader onbekend. Helemaal onbekend was hij ook weer niet. Maar hij had de pech dat hij in militaire dienst zat toen de eerste wereldoorlog begon in 1914. Hij werd naar het front gestuurd en men zegt dat hij al in de eerste dagen van de oorlog gesneuveld is. En zo bleven moeder en kind alleen achter. In 1915 verklaarde Italië de oorlog aan Oostenrijk, en voor de familie was het niet meer mogelijk naar het dorpje in Valsugana terug te gaan. Daar lag namelijk de grens tussen de twee landen en iedereen werd geëvacueerd en in kampen ver weg in Oostenrijk gebracht. Het is aannemelijk dat de hele familie, Elisa en haar zoon, haar zussen en hun vader Pietro, in redelijk veilige omstandigheden in Liechtenstein konden blijven bij een van de zussen, Lucia, die daar woonde en getrouwd was met lieve man uit dat land.

De kleine Enrico werd na de oorlog aan zijn opa toevertrouwd, die terug ging naar Marter. Daar kon hij naar school en werd hij door zijn opa zo goed als hij kon, grootgebracht. Elisa en haar zussen bleven achter om te werken om de schulden te kunnen betalen. Ik weet niet veel van die jaren, en hoe het contact met zijn moeder was. Maar Enrico was een gewoon kind van zijn tijd en hij kon ook wel eens kattenkwaad uithalen. Zoals toen hij klompen aan de start van de enige geit die ze hadden vastgebonden. Het arme beest raakte in paniek en vluchtte weg. De geit werd uiteindelijk gevonden aan de overkant van het dal. Ik kan mij wel voorstellen dat zijn opa hem een flink pak slaag gegeven heeft. Dit verhaal heb vak gehoord, met veel gelach, van een van zijn oude vrienden. Helaas is mij niets bekend over hoe zijn jeugd geweest moest zijn. Wanneer zijn opa Pietro dood ging weet ik ook niet. Zijn moeder is in 1938 overleden, 46 jaar oud. Volgens sommige oud-bewoners van het dorp was mijn vader als volwassene een rustige en lieve man. Na de militaire dienst is hij, net als zoveel streekgenoten, gaan werken in Duitsland (het latere Oost-Duitsland) als landarbeider bij een grote boerderij. 

Mijn vader rechts op de foto, in Duitsland

Daar heeft hij Maddalena ontmoet, die samen met haar ouders ook werkte op de boerderij. Zij werd verliefd op die sterke en lieve man. Zij was jong, mooi en vrolijk en hij beantwoordde haar liefde. Zij zouden gaan trouwen, maar eerst nog werken en sparen. Helaas kwam er weer een oorlog. Door een verdrag tussen Italië en Duitsland kon mijn vader in Duitsland blijven werken, anders had hij in het leger gemoeten. Hij heeft hard moeten werken op de landerijen in het latere Oost-Duitsland. Maar hij heeft het overleefd. Toen het daar te gevaarlijk werd, probeerde hij Duitsland te verlaten. Volgens de verhalen werd hij door een vrouwelijke soldaat van het Russische leger geholpen. Hoe de relatie met haar was, weet ik niet, maar hij bewaarde een mooie foto van haar.

Hij kwam terug in Italië, levend en wel, maar was nu straatarm. Al het Duitse geld dat hij had gespaard bleek na de oorlog waardeloos te zijn geworden. Hij vond werk in de steengroeve in Marter. Op zaterdagen, na het werk, pakte hij zijn fiets en fietste hij naar Prade, het dorp van zijn geliefde, zo’n 70 km verder en met zware beklimmingen. Op zondagavond ging hij terug naar zijn huis.

In 1946, in de lente, konden zij eindelijk trouwen, nog arm maar gelukkig.

Volgens mij moeder was hij heel lief: een bijzondere man die alles voor haar deed. In 1947 ben ik geboren, drie jaar later mijn zusje. Zij kreeg de naam van mijn oma Elisa. Ik kreeg de naam van allebei mijn opa’s Pietro.

Het waren moeilijke jaren kort na de oorlog, maar mijn vader had werk en een beetje grond om wat aardappelen en groentes te verbouwen, net genoeg om van te leven. Helaas was wat zo mooi had kunnen zijn, opgroeien in een gezin met een lieve moeder en vader, mij niet gegund. Mijn vader kreeg kanker en op een woensdag, 23 september 1953, is hij overleden na een langdurig en pijnlijk ziekbed.

Meer dan een halve eeuw is voorbij gegaan, maar ik zie het nog voor mij: mijn vader stervend op bed, mijn moeder huilend en schreeuwend, de naam van mijn vader roepend. De buurmensen in de kamer, biddend, terwijl zij mijn moeder probeerden te kalmeren. Totdat iemand aan mij en mijn zusje dacht en ons meenam naar hun huis. Ik was zes jaar, de dag erna speelde ik gewoon met vriendjes, niet echt bewust dat ik nu geen vader meer had. Ik ben naar mijn vader gaan kijken om afscheid te nemen, maar dat had ik eigenlijk niet moeten doen. Hij lag op zijn bed opgebaard, bloemen en kaarsen om hem heen. Hij had een net pak aan, maar zijn ogen waren bedekt. Ik vond het heel eng en wou direct weggaan. Jaren later hoorde ik dat zijn ogen, nadat hij gestorven was, waren opengebleven.  Mijn moeder had iedereen, tot haar latere spijt, belet om hem aan te raken, en daarna lukte het niet meer om zijn ogen te sluiten. Een bevriend verpleger wou toch iets doen, waarschijnlijk hechten, maar mijn moeder wou daar absoluut niets van weten.

Daarom werden zijn ogen bedekt met gaasjes.

Dat laatste beeld van mijn vader ben ik nooit vergeten.    

Samen op de foto - in 1950